Rozbite Imperium

Ze wstępu:

I Wojna Światowa w zbiorowej pamięci wielu narodów Europy Środkowo-Wschodniej zapisała się inaczej, niż w historiografii zachodniej. Oprócz przerażenia grozą wojny, straconym pokoleniem oraz nowymi technologiami pozwalającymi uśmiercać żołnierzy na przemysłową skalę, Wielka Wojna przyniosła regionowi znaczące przemiany geopolityczne, pozwalające wielu narodom odzyskać niepodległość lub w niektórych przypadkach stworzyć po raz pierwszy niepodległe państwo. Rozpad wielonarodowych imperiów, Austro-Węgier oraz Cesarstwa Rosyjskiego, zaowocował powstaniem organizmów, które są dzisiaj punktem odniesienia w budowaniu tożsamości historycznej współczesnych państw należących do Unii Europejskiej oraz Partnerstwa Wschodniego, (między innymi Gruzja, Armenia, Azerbejdżan, Ukraina, Białoruś) jak i narodów oraz grup etnicznych, nie posiadających dzisiaj własnych państw (min. Tatarzy Krymscy, Hucułowie). Wiele z tych państw, w szczególności położonych na wschodzie, istniało jedynie przez kilka lat, zanim zostały podbite przez sowiecką Rosję, jednak pamięć o nich nadal jest źródłem dumy i poczucia niezależności ich spadkobierców. Pozostałe w większości zostały zagrabione po zakończeniu II wojny światowej przez ZSRR lub zostały państwami satelickimi, tracąc faktyczną niezawisłość oraz możliwość swobodnego kształtowania swojego prawa, kultury i społeczeństwa. Mimo tak krótkiego czasu, wiele z tych państw dokonało wyjątkowych osiągnięć w dziedzinie budowania społeczeństwa, pozycji międzynarodowej lub w sferze wojskowej. Wiele państw Europy Środkowo-Wschodniej bardzo wcześnie wytworzyło regulacje prawne chroniące mniejszości etniczne, religijne i narodowe, wcześniej niż państwa zachodnie przyznało pełnię praw obywatelskich kobietom, wytworzyło nowoczesne modele edukacji społeczeństwa czy wspierania swoich obywateli. Powstały też wtedy pierwsze koncepcje regionalnych wspólnot międzynarodowych w obszarze Europy Środkowo-Wschodniej. Godne uwagi są też wyzwania przed którymi stały nowopowstałe państwa - unifikacja prawa i administracji na różnorodnych etnicznie i kulturowo terenach, konflikty zbrojne ze spadkobiercami rozbitych imperiów czy sama droga do utworzenia wolnego państwa, często trwająca wiele lat. Pamięć o tych osiągnięciach oraz przywrócenie wynikającej z nich dumy są niezwykle ważne, gdyż mogą stanowić lekarstwo na powszechny w Europie Wschodniej kompleks niższości wobec Zachodu oraz wskazać, jak wielki potencjał państwotwórczy tkwi w opisywanych narodach.

Wiele z tych narodów, dzięki drugiemu rozpadowi imperium - Związku Sowieckiego - ma dzisiaj ponownie własne państwa. Świętując więc wspólne stulecie wybicia się na niepodległość po I Wojnie Światowej, zapraszamy do lektury tekstów opisujących drogi do niepodległości oraz wspólnotę losów Polski, Gruzji, Ukrainy, Białorusi i innych państw powstałych po tym geopolitycznym trzęsieniu ziemi.

******* Niniejsza publikacja zawiera część wystąpień, które miały miejsce podczas realizacji projektu "Rozbite Imperium", zrealizowanego przez Fundację Niepodległościową przy wsparciu Ministerstwa Spraw Zagranicznym Rzeczypospolitej Polskiej. W ramach projektu zorganizowano cykl konferencji i debat w Polsce, Gruzji i na Ukrainie, zapraszając do współpracy polityków, dyplomatów, historyków oraz świadków historii.

Najważniejsze wydarzenia zrealizowane w ramach projektu to:

Konferencja w Ukraińskiej Akademii Nauki w Kijowie, 23-24 września 2017

Konferencja w ambasadzie Rzeczypospoliej Polskiej w Tblisi 13-14 października 2017,

Konferencja w Sejmie RP w Warszawie w dniach 25-26 listopada 2017

Za zaangażowanie w projekt chcemy podziękować organizacjom oraz osobom, które umożliwiły jego realizację z tak dużym rozmachem, w szczególności:

Ministerstwu Spraw Zagranicznych Rzeczypospolitej Polskiej

Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej

Ukraińskiej Akademii Nauk

Instytutowi Polskiemu w Kijowie

Centrum Prawa Polskiego w Kijowie

Ambasadzie RP w Tblisi

Muzeum Ikon w Warszawie

Towarzystwu Pamięci i pomocy ofiarom politycznych represji w Gruzji "Memoriał"

Związkowi Kulturalno-Oświatowemu Polaków w Gruzji "Polonia"

Instytutowi Prawa Wschodniego Im. Gabriela Szerszeniewicza

oraz innym podmiotom, które pomogły nam w realizacji naszego zadania.

Dziękujemy wszystkim prelegentom, autorom tekstów i gościom konferencji, ze szczególnym uzględnieniem Pani Poseł Małgorzaty Gosiewskiej, która objęła patronatem Konferencję w Warszawie, Ambasadora Rzeczypospolitej w Gruzji, Mariusza Maszkiewicza, oraz Isy Gambara, byłego Prezydenta Republiki Azerbejżdzanu.

Dziękujemy także osobom, które zaangażowały się w realizację projektu na wielu jego etapach, pozwalając mu przybrać ostateczną formę: Jadwidze Chmielewskiej i Piotrowi Hlebowiczowi z Solidarności Walczącej, których znajomość regionu oraz prowadzenie paneli dyskusyjnych było nieocenioną wartością, doktorowi Mariuszowi Pateyowi z Instytut im. Romana Rybarskiego, doktorowi Eugieniuszowi Biołonożce z Ukraińskiej Akademii Nauk oraz wszystkim wolontariuszom.

Marcin Dybowski

Prezes Fundacji Niepodległościowej